Νίκος Καλογήρου

Καθηγητής Αρχιτεκτονικού Και Αστικού Σχεδιασμού, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Π.Σ. Α.Π.Θ.

Η διαμόρφωση της εμβληματικής ταυτότητας της κεντρικής Θεσσαλονίκης:

Αστικός σχεδιασμός και εκλεκτικός τοπικισμός

Νίκος Καλογήρου

Περίληψη

Μια από τις σύγχρονες τάσεις ανάδειξης των πόλεων ως εμβληματικών προορισμών είναι ο τονισμός των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους με κατάλληλες αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές χειρονομίες. Η Θεσσαλονίκη στην κεντρική περιοχή της αποτελεί ένα παλίμψηστο με διαδοχικές εγγραφές, καθώς εμφανίζει μία διαρκή ιστορική παρουσία στον ίδιο τόπο για περισσότερους από 23 αιώνες.

Η ιδιόμορφη αρχιτεκτονική και αστική ταυτότητά της οφείλεται στον ηθελημένο μετασχηματισμό της πριν από 100 χρόνια με το σχέδιο ανοικοδόμησης. Στο σχέδιο εφαρμόστηκε ένας ενιαίος εκλεκτικός τοπικισμός, συνδυάζοντας νεοκλασικές χαράξεις της ιστορικής παράδοσης των Beaux Arts με τοπικά «νεοβυζαντινά» αρχιτεκτονικά στοιχεία. Η συνολική επέμβαση σε επίπεδο αρχιτεκτονικής της πόλης αποτελούσε μια πρώιμη εφαρμογή αυτού που σήμερα αποκαλούμε city branding στην κλίμακα του αστικού σχεδιασμού και κριτικό τοπικισμό στο επίπεδο της αρχιτεκτονικής σύνθεσης.

Στην παρουσίαση θα αναλυθούν οι πολιτικές διαδικασίες υπογράμμισης της «ελληνικότητας» της νεότερης Θεσσαλονίκης, ο ρόλος των πρωταγωνιστών του εγχειρήματος και η σημασία της αστικής τέχνης που εφαρμόστηκε για τη σημερινή ταυτότητα της πόλης. Έμφαση θα δοθεί στις μεγάλες χειρονομίες που επιχειρήθηκαν με τις χαράξεις του ιστού, την ανάδειξη και απελευθέρωση των ιστορικών και νεότερων μνημείων και τους σημαντικούς άξονες όπως η εμβληματική οδός Αριστοτέλους. Θα σχολιαστούν οι διαφορές ανάμεσα στα οράματα και τις υλοποιήσεις.

Η ανάγνωση θα εντοπιστεί στις σημαντικές ιδεολογικές και αρχιτεκτονικές συνιστώσες της επονομαζόμενης «πολεοδομίας του εξωραϊσμού», η οποία παρέμεινε παρεξηγημένη κατά τη μεγάλη περίοδο κυριαρχίας του μηχανιστικού μοντερνισμού. Το παράδειγμα της Θεσσαλονίκης αποκτά μεγάλη σημασία για τη σύγχρονη μετανεωτερική θεώρηση της αξίας της αστικής σύνθεσης η οποία αναβιώνει με σύγχρονη περιβαλλοντική οπτική, επιδιώκοντας την ανάδειξη της τοπικής ιδιαιτερότητας.